W okresie przedalergicznym zwykle nie ma żadnych objawów chorobowych, chociaż czasami objawy kliniczne na krótko wyprzedzają alergię. Mogą to być -nieznaczne wzniesienia ciepłoty ciała, czasami brak łaknienia, a u niemowląt objawy dyspepsji.

Okres wylęgania choroby wynosi przeciętnie 1-0—12 dni. Zarazek przeniknąwszy do organizmu z prądem krwi zostaje rozsiany w całym układzie naczyniowym. Wywołuje on zmiany o charakterze degeneracyjno-proliferacyjnym w naczyniach włosowatych, szczególnie w obrębie centralnego układu nerwowego, skóry i nadnerczy.

Dur brzuszny jest chorobą sezonową liczba zachorowań wzrasta w okresie jesiennym. Wśród najróżniejszych czynników przyczyniających się do sezonowego wzrostu zachorowalności muchy mają stanowić jeden z najważniejszych (Gromaszewski). Liczba zachorowań w poszczególnych środowiskach zależy od stopnia uświadomienia sanitarnego, urządzeń sanitarnych itp. Najwyższa zachorowalność przypada na osobników między 15—3-0 rokiem życia, ale występuje również wśród dzieci w różnym wieku, nie wykluczając niemowląt. Po przebyciu choroby pozostaje trwała odporność, chociaż spostrzegano powtórne zachorowania po latach.

Skutki schorzeń reumatycznych ipod postacią zesztywnień i zniekształceń (polyarthritis chronica deformans) wymagają skojarzonego leczenia chirurgiczno-ortopedycznego oraz usprawniania. Leczenie to ma na celu bądź to uruchomienie sztywniejących stawów przez cierpliwie ćwiczenie ich i wzmacnianie atroficznych mięśni kończyny schorzałej lub przez operacje plastyczne, bądź to usztywnienie pewnych odcinków układu kostno-stawowego przez zaryglowanie stawu lub zespolenie kostne, celem uzyskania lepszych warunków dla statyki, bądź wreszcie należyte ustawienie w osi zniekształconych kości — osteotomie korekcyjne – co umożliwi optymalne wykorzystanie kończyny zarówno dla funkcji statycznych, jak i kinetycznych. Leczenie jest zawsze długotrwałe, zabiegi operacyjne przeważnie wieloetapowe. Współpraca chorego w akcji leczenia, cierpliwość leczącego i leczonego są warunkami, bez których nie można osiągnąć pożądanych wyników, mogących z zupełnie niedołężnego kaleki uczynić osobnika zdolnego do zajęć, prac i życia samodzielnego.

Leczenie jest operacyjne. Nawroty są rzadkie, jeśli zaistnieją, obawa zwyrodnienia złośliwego jest uzasadniona.

Odosobnione torbiele kostne. W kościach długich, w trzonach kości udowej, piszczeli i kości ramieniowej już w dzieciństwie pojawiają się torbiele, początkowo w pobliżu nasady, później dzięki wzrostowi kości od niej nieraz dość oddalone. Obrzmienie i ból głęboko usadowiony powinny skłonić do wykonania radiogramu, w którym widzi się przejaśnienia torbielowate o gładkich ścianach, nieraz przedzielone delikatnymi przegródkami. Obraz kliniczny i histologiczny uzasadnia łączenie tej jednostki chorobowej z inną postacią chorobową, a mianowicie z umiejscowionym schorzeniem włóknistym kości — osti- tis fibrosa cystica localisata, w której widzimy włóknisty szpik, cechy przebudowy kości, komórki olbrzymie w zatokach Howshipa lub w większych skupieniach leżące. Zależnie od fazy rozwoju guza widzimy to pierwszą, to drugą lub trzecią postać (ryc. 129).

Gruźlica stawu krzyżowo-biodrowego (tuberculosis sacroiliaca). I ta postać zaczyna się skrycie. Ból w okolicy krzyżowej i dolnej lędźwiowej, utykanie z kolebaniem bocznym — oto pierwsze objawy. Postać ta szczególnie łatwo uchodzi uwadze lekarza, gdyż badanie stwierdza normalne ruchy w biodrach i kręgosłupie. Badanie natomiast wrażliwości stawów krzyżowo-biodrowych wyjaśnia sytuację: ucisk na talerze z boku, rozchylanie talerzy, odwodzenie uda zgiętego w biodrze o 9-0°, ucisk wzdłuż uda tak ustawionego, wywołuje ból w schorzałym stawie. Szybko tworzy się ropień, który może przesuwać się w najróżniejszych kierunkach, ku tyłowi na udo, ku przodowi w okolicę pachwiny. Przetoki są częste. Radiogram wykazuje nadżerki na powierzchni stawowej, później utworzenie się jamek w kości. Szpara stawowa ulega zwężeniu wskutek zbliżania się do siebie zniszczonych powierzchni stawowych.

Objawy. Gruźlica kręgosłupa zaczyna się przeważnie skrycie i dlatego początki jej bywają tak często przeoczone. Dziecko łatwo się męczy, odsuwa się od zabaw ruchowych, siedzi wspierając się na rękach (ryc. 126), czasem lekko utyka. Bliższe spostrzeganie wykazuje, że dziecko oszczędza kręgosłup ograniczając jego ruchy, np. nie zgina się, by podnieść przedmiot z podłogi, lecz sięga po niego z przyklęku. W razie zajęcia górnych odcinków kręgosłupa trzyma głowę sztywno, często pochyloną w jedną stronę. Obmacywanie i delikatne opukiwanie

Santonina – Objawy: bóle brzucha, wymioty, biegunki, ślinotok, nadmierne wydzielanie soku żołądkowego, charakterystyczne widzenie w kolorze żółtym, żółtoczerwonym lub fioletowym (xantopsia). Następnie dochodzi do białkomoczu i krwiomoczu oraz uszkodzenia wątroby.

Nowotwory łagodne. Najpospolitszym nowotworem łagodnym kości są wyrośle chrzęstne (ecchond.rom.ata), rozwijające się w młodym wieku w pobliżu płytki nasadowej. Jeśli ulegają skostnieniu, tworzą tzw. wyrośle kostne (exosiosesj. Nowotwory te bywają rozpoznane zwykle później, kiedy powodują dolegliwości przez ucisk na tkanki otaczające, i wówczas wymagają chirurgicznej interwencji.

Przewlekłe zapalenie kości (ostitis chronica) jest następstwem albo niecałkowicie wygojonego ostrego procesu, zbyt późno rozpoznanego, albo głębokich ran. Rzadko stan zapalny rozpoczyna się pierwotnie przewlekle. Radiogram wykazuje duże zniszczenie, liczne martwaki, nowotworzenie się kości i sklerotyzację (ryc. 124). Proces zapalny to przygasa, to znów się zaognia. Okresy między obostrzeniami są krótsze lub dłuższe, nieraz trwają do kilku lat. Dzieci mają złe samopoczucie, stany gorączkowe i objawy ogólnego zatrucia z brakiem apetytu, bladością powłok, anemią wtórną. Długotrwałe a konieczne leżenie wyrywa dzieci z normalnego trybu życia.

Zabieg polega na naprzemiennym upuszczaniu niewielkich ilości krwi dziecka (ok. 2-0 ml) i wprowadzaniu do krwiobiegu tych samych ilości przez cewnik krwi świeżej lub konserwowanej. Najdogodniejszą drogą do wymiennego przetoczenia krwi u noworodka jest droga przez żyłę pępowinową (wg metody Diamonda w modyfikacji Gassera). Jeżeli wprowadzanie cewnika do niej jest niemożliwe, dokonuje się wypreparowania żyły pępowinowej wg metody Pinkusa albo wprowadza się cewnik do innej żyły po uprzedniej wenesekcji.

Objawy wstępne schorzenia są zwykle bardzo burzliwe. Dziecko ma wysoką, skaczącą temperaturę, występują objawy ogólnego zatrucia. Staw schorzały jest gorący, bolesny i obrzmiały. Dziecko układa go w możliwie największym rozluźnieniu, zwykle w pozycji półzgiętej.

Ostre ropne zapalenie stawów (arthritis purulenta acuta) było schorzeniem często w dzieciństwie spotykanym. Obecnie dzięki antybiotykom przypadków takich jest dużo mniej. Wiele z nich dotyczy noworodków i niemowląt (coxitis neonatorum). Zarazki ropotwórcze, najczęściej gronkowce i paciorkowce lub dwoinki zapalenia płuc, rzadziej meningo- koki, gonokoki, pałeczki duru brzusznego, dostają się do stawu, zwykle jednego, albo drogą krwi z odległych ognisk zakażenia (pępek, ucho środkowe, górne drogi oddechowe, skaleczenie stopy), albo z sąsiedztwa (osteomyelitis) lub z ran drążących w głąb stawu.

Ostre zapalenie kości (ostitis, osteomyelitis acuta) w większości przypadków zaczyna się przed 1-0 r. życia, a w 9-0% przypadków dotyczy kości w okresie wzrostu. Stan zapalny kości powodowany jest przez zarazki, które drogą krwi, rzadziej limfy, z ognisk zapalnych, nieraz banalnych, odległych lub z pobliża zawędrowały do układu kostnego. Rzadziej punktem wyjścia choroby jest rana, np. postrzałowa. W 8-0% przypadków gronkowce złociste, wreszcie łańcuszkowe i rzadko inne zarazki, np. z grupy duru brzusznego, są sprawcami choroby. U dzieci poniżej lat 3 stosunkowo częściej stwierdzamy obecność łańcuszkow- ców.