Dactylitis tuberculosa, spina ventosa. We wczesnym dzieciństwie gruźlica chętnie usadawia się w kościach paliczkowych, śródręcznych lub śródstopnych. Szybko dochodzi do zserowacenia szpiku i trzonu. Scieńczała warstwa korowa ulega rozdęciu, a okostna grubieje. Palec jest zgrubiały wrzecionowato, zaczerwieniony i obrzmiały (ryc. 128).

Z pierwotnych guzów złośliwych kości dwa rodzaje wymagają omówienia. Sarcoma osteogenes rozwija się z pozostałości tkanek embrionalnych, toteż obraz guza nowotworowego bywa rozmaity. Skupienia komórek nowotworowych wrzecionowatych, małych, okrągłych lub wielobocz- nych leżą wśród skąpego podłoża zawierającego mniej lub więcej tkanki chrzęstnej, kostnawej, śluzowej lub kostnej. Obraz jest odmienny w każdym przypadku. W guzach przeważają raz elementy kościogubne, to znów kościotwórcże, co znajduje wyraz w zdjęciach radiologicznych, dając obraz bardziej rozległego zniszczenia kości, to znów nieregularnego nowotworzenia się jej. Nowotwór ten najczęściej występuje między 1-0 a 2-0 r. życia. Więcej niż połowa przypadków dotyczy górnej części piszczeli oraz dolnej uda, z kolei najczęściej zajęta jest górna część kości ramieniowej. Inne kości długie rzadko bywają dotknięte, kości płaskie prawie nigdy.

Leczenie i rokowanie zmieniły się radykalnie, odkąd penicylina jest na usługach lecznictwa. Śmiertelność z 2-0% obniżyła się do 2°/o. Penicylina podawana zaraz od pierwszego dnia choroby wraz z sulfonamidami może zlokalizować proces. Objawy ogólne ustępują w ciągu kilku dni. Jeżeli leczenie antybiotykami zaczyna się dopiero około 4 dnia choroby, z reguły tworzy się ropień podskórny. Leczenie chirurgiczne — punkcje, z drenażem zamkniętym chorej kości wraz z miejscowym podawaniem antybiotyku — jest wtedy konieczne. O wyborze antybiotyku decyduje wynik badania oporności zarazków. Radiogram w takich przy-padkach cechuje się plamkowymi przejaśnieniami przy nasadzie, odpowiadającymi ogniskom martwiczym. Antybiotyk zmienia ognisko martwicze zakaźne na aseptyczne może ono ulec wtórnej waskularyzacji i przebudowie, jak zwykły przeszczep kostny.

Anatomia patologiczna. Zmiany patologiczne obejmują przede wszystkiem tkankę łączną narządu ruchu. W proces chorobowy wciągnięte są błona maziowa, torebka stawowa, mięśnie, ścięgna i wiązadła okołostawowe. Na wstępie błona maziowa pod wpływem tworzenia się nacieku i ognisk martwicy włóknikowatej ulega pogrubieniu i tworzą się kosmki. We wnętrzu stawu gromadzi się niezbyt obfity wysięk z limfocytami. Zmianom ulega także torebka stawowa i tkanka okołostawowa. Chrząstkę stawową niszczy błona maziowa i nowo wytworzona tkanka włóknista oraz ziarnina wytwarzająca się od strony szpiku. Do zniszczenia chrząstki przyczyniają się jeszcze zaburzenia odżywiania i chemiczne zmiany mazi stawowej. Zmianom w stawach towarzyszy zapalenie kaletek i otoczek ścięgnistych. Podobne zmiany powstają również w ścięgnach. W późniejszych okresach wszystko to doprowadza do zrostów i unieruchomienia stawów. Stan zapalny kości powoduje odwapnienie i rozrzedzenie beleczek kostnych, a proces wytwórczy prowadzi do powstania wyrośli kostnych.

Wyprzenie (inteitiigo) zdarza się często u niemowląt i jest stanem, zapalnym powstającym w fałdach skóry z powodu tarcia dwóch powierzchni skóry o siebie. Do tego pierwotnego czynnika mechanicznego dołącza się zawsze działanie ciepła oraz drażniący wpływ rozkładającego się potu i łoju, a niekiedy również moczu i kału. Skóra jest zaczerwieniona i obrzękła, miejscami pozbawiona naskórka (nadżerki) i sącząca. Zmiany wyprzeniowe ulegają często wtórnemu zakażeniu bakteriami ropotwórczymi, a nawet grzybami chorobotwórczymi i mogą stanowić miejsce wyjścia uogólniających się zmian zapalnych skóry. Dlatego ważne jest zapobieganie powstawaniu wyprzenia przez przestrzeganie czystości ciała i bielizny niemowlęcia, stosowanie częstych kąpieli i pudrowania lub natłuszczania oliwą fałdów skóry.

Stan ogólny dziecka szybko się pogarsza, czas opadania krwinek jest przyspieszony, zjawia się niedokrwistość wtórna. Gorączka nie jest objawem stałym. W przypadkach leczonych niedostatecznie dochodzi do typowego powikłania, do spastycznych porażeń kończyn dolnych na skutek zaburzeń w krążeniu rdzenia kręgowego, spowodowanych uciskiem przez ziarninę gruźliczą, ropień lub obrzęk.

Czasem powstają na skórze surowicze pęcherze (erysipelas bullosum), z kolei pękające i przysychające.

Obecnie, kiedy na skutek postępowania antyseptycznego i aseptycz- nego w chirurgii róża przestała być pospolitym powikłaniem zakażonych ran, najczęściej spotykamy się z jej umiejscowieniem na twarzy . Punktem wyjścia może być błona śluzowa nosa lub skóry skrzydełek nosa. Róża twarzy zwykle nie przekracza granic głowy, a broda i górna część szyi też bywają zaoszczędzone. Następnym z kolei co do częstości umiejscowieniem róży są kończyny, częściej dolne, i wreszcie tułów. Ta ostatnia postać miewa najcięższy przebieg. Róża błon śluzowych jamy ustnej nie jest łatwa do rozpoznania. Trudno ją nieraz odróżnić od ostrej anginy. Zwykle zostaje ona rozpoznana dopiero wtedy, gdy przejdzie na skórę. Charakteryzuje się, tak jak róża skóry, zaczerwienieniem i ostro odgraniczonym obrzmieniem błon śluzowych, skłonnością do wędrowania oraz bolesnością. Towarzyszy temu bolesne po-większenie sąsiednich węzłów chłonnych, często obrzęk języczka i nagłośni. Wędrując ku dołowi róża gardła może doprowadzić do groźnych dla życia objawów zwężenia głośni. Przejście procesu chorobowego na oskrzela może doprowadzić do oskrzelowego zapalenia płuc. Róża noworodków powstaje zwykle wskutek zakażenia połogowego matki. Stwierdzamy ją w okolicy pępka, na sromie, pośladkach. Dziecko jest niespokojne, gorączkuje, wymiotuje, ma biegunkę. Postacią częstą jest tzw. róża wędrująca, która niejednokrotnie doprowadza do martwicy skóry, głównie moszny, pleców i małżowin usznych, i po kilku dniach do zgonu.

Szybko rozszerza się, drażniąc maziówkę stawu i niszcząc powierzchnię stawową, a w końcu cały staw. Ziarnina gruźlicza zajmuje miejsce zniszczonych tkanek. W 5-0% przypadków tworzy się ropień, który po przebiciu torebki stawowej szuka ujścia bądź to między mięśniami pośladkowymi, bądź też wreszcie do miedmiicy małej po przebiciu dna panewki. W okresie gojenia tkanka łączna rozprzestrzenia siię tam, gdzie była ziarnina, i następuje łącznotkankowy zrost, dający względną szytwność stawu.

Ropień Brodiego. Przez nazwę tę rozumiemy niewielkie, pojedyncze ogniska przewlekłego zapalenia szpiku w przynasadzie kości długich, zwykle okrągłe, otoczone wałem kości sklerotycznej (ryc. 125). Ogniska te wobec małej zjadliwości zarazków i odporności ustroju mogą istnieć długi czas, nawet latami, nie zauważone. Gorączka, ból i obrzęk (nieraz o charakterze nawracającym) nad miejscem schorzałym, umiejscowionym blisko stawu, nieraz wtórny obrzęk samego stawu — nasuwają mylnie myśl o chorobie gośćcowej. Dopiero wykonanie radiogramu wyjaśnia sprawę.

Po stosowaniu ich w drażetkach rozpadających się w jelicie obserwowano wrzody okrężne jelita cienkiego. Chlorek potasowy w takich przypadkach wywiera silne działanie żrące na błonę śluzową. Sprzyja temu duże miejscowe stężenie leku, jak również istniejące uprzednio zmiany zapalne błony śluzowej oraz zaburzenia (upośledzenie) perystaltyki jelit. Warto zaznaczyć, że drażetki te zostały wycofane z użycia.